door sulo |
Geupdate op: 20 juli 2022 Bij de slijter wacht een paradijsje. Op de schappen staan ze parmantig te wachten. Doorrookte Schotse whisky, zijdezachte Amerikaanse flessen en het meer fruitige Ierse stooksel. Kom je moeilijk van de bank af? Online wacht nog een veel groter paradijs. De keuze wordt nu bijna oneindig want onlinewinkels zitten niet met beperkte etalageruimte zoals een slijter. Prijzen en smaken variëren nogal. Whisky kopen, hier moet je op letten. Na dit artikel weet je wat je koopt.
Goede smaak heeft een prijs
Prijs en smaak zijn de bepalende zaken als je overweegt whisky in huis te halen. Is de drank bedoeld voor een feestje? Met de kans dat het ook nog gemixt wordt door je gasten? Dan is de prijs leidend en kun je het beste in het lage segment een aanbieding zoeken. Voor feestjes gaat het eerder om wegklokken dan om smaakbeleving, nietwaar? Een eenvoudige Jack Daniels voldoet dan. Heb je met je vrienden echter een proeverijtje gepland, dan is smaak natuurlijk dé insteek om whisky te kiezen. En tussen drinkgelag en verfijnde proeverij zitten nog veel meer drinkmomenten waarbij prijs en smaak in een bepaalde verhouding staan. Een volle beurs is die zin ook belangrijk. Want voor echt goede whisky betaal je goudgeld.
Lees ook: Vier dorstige drankspellen, een kwartet om op te proosten
Schots rokerig
We zetten eerst voet aan wal in Schotland, whiskyland bij uitstek. Voorwaar een nationaal drankje en met altijd die goede rooksmaak. De whisky krijgt die smaak door het eesten. Tijdens het verhitten van de gemoute gerst wordt turf ingezet en daar komt dat rokerige vandaan. Ierse whiskey (inderdaad, nu met een e) heeft dat niet. De gemiddelde Schot kijkt niet op of om als hij uit honderden whisky’s kan kiezen. Dat zit ‘m in het bloed, opgegroeid tussen al die distilleerderijen.
Iets over het Schotse maakproces van whisky
Met een Schotse whisky kom je bij kenners goed voor de dag. En die weten dat het rokerige smaakje heel genuanceerd uit kan pakken. Elke Schotse regio komt met een eigen smaak, die de plaatselijke turf verraadt. Iets anders dat smaak geeft, is de manier van maken: het mouten (malting). Whisky is gemaakt van gerst en als je gerstkorrels in een vochtige omgeving ontkiemt, krijg je mout. Die korrels worden boven een open vuur gedroogd en de hitte van de lucht geeft ook weer een draai aan de smaak. De mout ligt aan de basis van de whisky. Die basis heet ‘wort’ (wash) en op dat moment ligt het alcoholpercentage nog op stevig bierniveau. Dus ver van de veertig graden van uiteindelijke whisky.
De rijkdom uit de Schotse hooglanden
Dan wordt overgegaan op distilleren, bekend van vaak grote roodkoperen ketels. Schotse whisky gaat twee keer door de ‘molen’ en dat noemen ze dubbel distilleren. Pas dan heb je een drankje met serieuze alcohol. En hier laat de Schotse whisky de concurrentie wat achter zich. Amerikaanse whisky wordt vaak eenmaal gestookt en is daarom wat ruwer van smaak. Een heel andere smaak dan de Ierse die juist zacht en wat vlakker overkomt. Veel mensen waarderen daarom de Schotse whisky die daar wat tussenin zit. En de drinker beloont met een zalige puurheid en een rijke, verfijnde smaak.
Single malt whisky
Na een dubbele distillering heb je zogenaamde ‘spirit’. Dit sterke vocht gaat het hout in, op vat dus. De regels stellen dat het drie jaar en één dag in het vat moet rijpen. Pas dan mag het whisky heten. Schotten doen het kalmpjes aan. Ze laten de meeste whisky gerust zeven jaar op vat rijpen. En het kan nog veel langer. Al die jaren geeft het hout ook smaak af aan de whisky. En de rijping en houtinwerking verklaart dat gulzige boeket aan smaken. De whisky uit het vat kan terecht komen in ‘blends’ of in ‘single malts’.
Single watblief? Een single malt whisky is een stooksel van uitsluitend gemoute gerst. Het hoort ook bij eenzelfde stooksel, soms uit eenzelfde vat als andere single malts. De prijs is er dan ook naar. En wordt alleen maar hoger naarmate de drank meer jaren op vat heeft gelegen. Logisch dat de Schotten juist deze whisky een flink prijskaartje geven. Door het rijpen op vaten verdwijnt namelijk veel van de spirit. Van een vol vat is, eenmaal aangeslagen na vele decennia, soms nog maar twintig procent drank over. De rest is voor de vogels, vervlogen door de jaren. Een bekende single malt is de Lagavulin met een hint van chocolade en een zoutige en vettige ondertoon.
Blended whisky
Een blended whisky is wat prettiger geprijsd. Blend is mix, dus je whisky is dan een samenstelling van whisky’s uit verschillende distilleerderijen. Het zijn graanwhisky’s. Een bekend voorbeeld is The Famous Grouse. Johnnie Walker Black Label is er nog een, rijk aan vanille en hinten van gedroogde vruchten.
Soms zie je op het etiket ‘blended malt’ staan. Dat is dan een mix die net een trapje hoger staat omdat dan alleen malt whisky wordt gebruikt. Deze whisky biedt vaak veel smaak voor zijn geld en is dus een betaalbaar cadeautje als de ontvanger al een aardige fijnproever is.
Whiskey, de Ierse variant
Het schip vaart nu de Ierse havens binnen, whiskey country number two. Bij de slijter en ook online weet je onmiddellijk dat je niet met Schotse whisky te maken hebt, want whiskey staat er met een e. Dat is niet het enige verschil tussen de Schotse en Ierse drank. De werkwijze van de Ieren om whiskey te maken is heel anders. Het rokerige is afwezig omdat Ieren hun mout niet drogen boven turfvuur. En twee keer distilleren, zoals de Schotten het gewend zijn, is voor de Ieren onvoldoende; zij distilleren gewoonlijk driemaal.
Ierse single malt
Ook bij de Ierse whiskeys tref je flessen aan met de gewone mix van gerstkorrels en gemoute gerst. Bij de single malt uit Ierland blijft het bij alleen gemoute gerst uit een en dezelfde distilleerderij. De single malt wordt wel dubbel gedistilleerd. Drie jaar rijpen is de norm bij single malts. Door enkel mout te gebruiken is de Ierse single malt een beetje een buitenbeentje, minder zacht dan je gewoon bent van Ierland, met een wat ruiger karakter. Twee vaandeldragers uit de Ierse single malts zijn de Connemara Peated Single Malt (waarbij wel een rokerig smaakje is) en de Bushmills Original, zacht in de mond maar een spierentrekker in de afdronk. Deze voel je dus echt vanuit de keel weer omhoogkomen. Ook de Teeling Single Malt is aangenaam. De spirit hiervan is gedoopt en gerijpt in allerlei soorten wijnvaten zoals voor port, madeira, sherry en carbernet-sauvignon. Die dragen allemaal bij aan de rijke whiskeysmaak.
Ierse single grain
Het wordt wat complex maar dan weet je ook wat je koopt: er is ook single grain Irish. Ook dit goddelijke drankje komt van één distilleerderij en wordt dus niet gemengd. Het typische van de single grain Irish is dat er behalve gemoute gerst nog een andere graansoort voor wordt gebruikt; dat graan kan gemout of ongemout zijn. Veelgebruikt zijn rogge, mais of tarwe. Een absolute topper is de Kilbeggan Single Grain uit een distilleerderij die al vanaf 1757 de dorstige kelen smeert. Vooral voor liefhebbers van milde en zoete whiskey. Ook een perfecte fles voor op tafel rond vrienden die eigenlijk nog nooit aan de whiskey zijn gezet; ideale beginnerswhiskey. Iets fruitiger en kruidiger is de Teeling Single Grain en dat moet te maken hebben met het feit dat ze op oude wijnvaten rijpen. De smaak in dat hout echoot terug in deze single grain Irish.
Ierse blend hoort in de pub
Irish Blend dan… net als in Schotland een mix van whiskeysoorten uit diverse distilleerderijen. Soms gaan die soorten goed samen en krijg je smaken en tonen die elkaar versterken. Een van die positieve uitschieters is de Jameson. Populair in elke Ierse pub en je hebt meteen na de eerste slok al een mondvol met kruidig, naar noten en vanille neigend genotsvocht achter de lippen. Ergens proef je ook nog een hint van zachtzoete sherry. Van de Irish blends is ook de Tullamore Dew altijd heerlijk achterover te slaan; door de toegankelijke en zachte smaak een echte allemandsvriend.
Single pot still Irish, extravagant
Ierland heeft nog een troef achter de hand. De Single pot still Irish! In eerste instantie lijkt het een single grain whiskey maar bij de single pot still Irish vindt de hele distillatie in één toestel plaats. En blenden is niet toegestaan. Wat krijg je dan? Een kampioen zoals de Redbreast, ongekend populair bij kenners. Meestal 12 jaar gerijpt, maar ook wel 21 jaar. Hier hap je rond in kruiden, fruit, geroosterde zaden en noten en sherrytonen. Een ongezond lekkere smaakcombinatie. Ook de Mitchel & Son Green Spot is een single pot still Irish. Deze heeft al diverse prijzen gewonnen.
De Bourbon uit Amerika: zoet mag
Amerika, dan. Het laatste grote whiskeyland. De ‘e ‘zit nog in de naam, vast een historisch iets want er zijn nogal wat Ieren naar Amerika geëmigreerd in de loop der tijden. Zij namen ook de kennis van het whiskey stoken mee. Van origine stond niet gerst, maar het veel beschikbaardere mais aan de wieg van de American whiskey. Verreweg de bekendste is de Bourbon. Deze Amerikaanse whiskey ontstaat vanuit minstens 51% mais. Als je wel eens mais op je bord hebt gehad, besef je dat de Bourbon een stukje zoeter is dan collega-whiskeys. Al in 1935 was er een reglement waar Bourbon aan moest voldoen. Tegenwoordig is de naam gewoon een synoniem voor Amerikaanse whiskey. Buffalo Trace Kentucky Straight Bourbon is er een van. Tot de toppers behoort de Eagle Rare Kentucky Straight Bourbon.
Rye whiskey, met dank aan de Nederlanders
De tweede whiskeysoort uit Amerika heet ‘rye whiskey’. De granenmix om die te maken, bestaat nu minimaal uit 51% rogge. Na distillering zorgt de rogge voor een strak pittig en soms wat fruitig karakter. Leuk om te vermelden is dat de oorsprong van rye whiskey niet bij de Ierse emigranten ligt, maar bij Nederlanders. Willem Kieft, gouverneur van Nieuw Amsterdam (het latere New York), liet in 1640 voor het eerst op basis van rogge distilleren.
Last but not least is er de Tennessee whiskey. Ook hier ligt mais aan de basis. Anders dan Bourbon ondergaat de Tennessee whiskey nog een filtering op houtskool. Hierdoor krijgt deze whiskey zijn kenmerkende zachtmilde smaak. Hij doet het ook goed in cocktails.
Zoveel landen, zoveel whisky’s
Wil je een beetje nationalistisch gaan schenken? Ook Nederland heeft eigen whiskyproducenten zoals Frysk Hynder (het Friese Bolsward) of Millstone whisky (Baarle-Nassau). Als je goed kijkt, zie je behalve de grote drie ook andere landen voorbijkomen die whisky distilleren: Wales, Frankrijk, India, Japan, Zuid-Afrika… De whisky heeft de hele wereld veroverd. De betere whisky decanteer je natuurlijk. Karaffen, glazen en andere mooie zaken kun je online snel aanschaffen.
Lees ook: 5 beste en meest exclusieve whisky’s: een fles tot wel €2500!
